Een ideale bodem heeft een kruimelige structuur. Een bodem die goed afwatert en waar wortels makkelijk hun weg in vinden. Helaas staan veel productiegronden letterlijk onder druk en ontstaat er meer en meer bodemverdichting.
Omdat het makkelijker is om een goede bodemstructuur te behouden, dan om de structuur achteraf te herstellen, zetten we een reeks maatregelen voor u op een rij. Hier volgt deel 3 van de reeks over maatregelen voor een optimale bodemstructuur. Dit keer over het voorkomen van bodemverdichting en het gebruik van drainage.
Bodemstructuur
Een kruimelige bodem laat regenwater gemakkelijk door, is goed doorwortelbaar, houdt vocht en nutriënten goed vast en is minder gevoelig voor verdichting. Als de bodem te massief wordt, heeft dit negatieve gevolgen voor de gewasgroei en voor het bodemleven. Wat is bodemstructuur nu precies? Bodemstructuur is de mate waarin losse bodemdeeltjes aan elkaar in aggregaten (kluitjes) gebonden zijn. Hoe compact de bodem is wordt bepaald door de zwaarte van de grond (het aandeel kleideeltjes), de fijnheid van aanwezig zand, het organisch stofgehalte, de kalktoestand op kleigronden, de ontwatering en het vochtgehalte van het perceel, de profielopbouw van de bodem en de intensiteit en het tijdstip van grondbewerking. Veel punten waar je als boer op aan kunt haken als je de bodemstructuur wilt verbeteren.
Bodemverdichting voorkomen en opheffen
Bodemverdichting is misschien wel één van de grootste bodemproblemen van dit moment. Uit landelijk onderzoek naar bodemverdichting blijkt dat dit op circa 45% van de gronden speelt. De gevolgen daarvan zijn groot. De beworteling en het waterdoorlatend vermogen van de bodem worden beperkt, met als gevolg dat de opbrengst 10-30% terugloopt. Nutriënten worden door de beperkte beworteling slecht benut en er vindt meer af- en uitspoeling plaats. Ook vragen verdichte gronden om meer beregening.
Bodemverdichting is herkenbaar door:
- Plassen op het land
- Geringe draagkracht
- Grauw grijze kleur in zandgronden
- Natte toplaag en droge ondergrond
- Scherpblokkigheid in de bodemstructuur
- Kluiten
- Plaatvormige structuur, compacte structuur
- Stagnatie of verminderde wortelgroei
- Graszode die los op de grond ligt
- Wortels die horizontaal groeien
- Verschillen in stand van het gewas
- Verdroging of natschade
Het opheffen van bodemverdichting is maatwerk en afhankelijk van grondsoort, mate van bodemverdichting en diepte van de storende laag. Er zijn wel een aantal tips te geven:
- Werk altijd onder zo droog mogelijke omstandigheden.
- De nazorg is meer dan de helft van het werk. Na een diepe grondbewerking moet er weer structuur in de grond ontstaan. Teel na de bewerking een diepwortelend gewas, bijvoorbeeld een graan, Italiaans raaigras, rietzwenk of bladrammanas. Wortelgangen van dit soort gewassen zorgen voor een nieuwe poriënstructuur in de ondergrond.
Voorkomen is ook in dit geval beter dan genezen!
Meer informatie
– Wat is bodemverdichting, wat zijn de oorzaken en gevolgen? Bekijk het voorbeeld bij akkerbouwer Laurens Kam. https://www.youtube.com/watch?v=AdrqYl6mzMU
– Wat kun je doen aan ondergrondverdichting? Bekijk de film over Bodemverdichting en Ondergrondverdichting van GroenKennisNet. https://www.youtube.com/watch?v=rOtP65ZDPT4
– Checklist ‘Opheffen van bodemverdichting op zandgrond’: klik hier
Drainage en ontwatering aanleggen
Een goede ontwateringstoestand is het allerbelangrijkste uitgangspunt voor gezonde gewassen. Is de grond vaak te nat, dan is de draagkracht beperkt of treedt er eerder schade op aan gewassen. In het ergste geval kunnen gewassen verrotten of kan er niet geoogst worden. Maar gewassen hebben ook voldoende vocht nodig om tot goede opbrengsten te komen. Kortom, een perceel mag niet te nat en niet te droog zijn.
Wat is dan te nat en wat is te droog? Voordat die vraag beantwoord kan worden, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen akkerbouw en grasland. Gras kan onder nattere omstandigheden geteeld worden. Daarnaast geeft de zode van gras meer draagkracht dan bouwland. De eisen voor de ontwateringstoestand voor akkerbouw zijn dus hoger, zeker naarmate de teelt hoogwaardiger is.
De optimale ontwateringstoestand voor gras en akkerbouw is grofweg aangegeven in de onderstaande tabel. Hierbij is geen rekening gehouden met de bodemopbouw. Op grofzandige gronden zijn de optimale zomer grondwaterstanden hoger, dan bijvoorbeeld op kleihoudende gronden.
De grondwaterstanden zijn afhankelijk van neerslag, verdamping, bodemopbouw, kwel of wegzijging en peilen in de sloten. Maatregelen waarmee de ontwateringstoestand verbeterd kan worden zijn:
- Drainage
- Aanpassingen in slootpeilen
- Opheffen van storende lagen
De exacte uitvoer van deze maatregelen is maatwerk. Bij drainage bijvoorbeeld moet rekening worden gehouden met omhullingsmateriaal, drainafstand en drainagediepte. Drainage kan ook gebruikt worden om water te infiltreren op veengronden en op deze wijze de maaivelddaling te remmen.
Informatie over het grondwater in jouw gebied vind je:
- Door grondwaterstand meten in boorgat
- Door de zone van roestvlekken en grijze of blauwe ondergrond te bekijken
- Op de website van dinoloket te kijken: https://www.dinoloket.nl/ondergrondgegevens
- Op de website van het waterschap of hoogheemraad te kijken
Meer informatie
Bekijk dit filmpje over de pilot onderwaterdrainage op veengrond: https://www.youtube.com/watch?v=Jm8koycFtGI&feature=emb_logo
Dit artikel maakt onderdeel uit van een reeks over maatregelen voor een optimale bodemstructuur. Komende tijd besteden we nog aandacht aan het stimuleren van bodemleven.
Deze informatie is tot stand gekomen in samenwerking met Aequator Groen & Ruimte.
