Een nieuw stalsysteem, bouwen met natuurlijke materialen, maar ook: verder kijken als je noodgedwongen moet stoppen met een jou dierbare activiteit. In de workshops tijdens het inspiratiecongres op 23 mei was er ruimte voor tal van onderwerpen en voor het delen van kennis en ervaringen. De algemene conclusie: er liggen zeker kansen voor nieuwe ontwikkelrichtingen van agrarische bedrijven in dit gebied, maar zorg dat je iets vindt waar je als ondernemer ook echt warm van wordt.
Karolien Hupkes (vakgroep Multifunctionele Landbouw LTO Nederland) is nog aan het bijkomen van een grote, moeilijke stap. Als gevolg van ziekte van haar broer hebben ze thuis afscheid moeten nemen van de melkkoeien. Toch zit ze niet bij de pakken neer: ‘Ik heb van alles gedaan aan nevenactiviteiten in de afgelopen 15 jaar. Dieren zullen er altijd blijven op ons erf, evenals lijntjes met de burgers.’ Die lijntjes zijn heel belangrijk, weet Karolien: ‘Er is een wereld om ons heen met belangstellende mensen. Wij kregen destijds melkrobots, veel mensen wilden komen kijken. ‘Wil je er wat voor hebben?’ vroegen ze. ‘Nee joh,’ antwoordde ik, maar later dacht ik: het is leuk om hier wat mee te doen. Zo ontstond bij ons een eerste neventak.’
Verbreding
Veel boeren hebben een neventak in de vorm van huisverkoop, zorg, overnachting en/of recreatie. ‘Onze overheden hadden geen idee hoe groot de impact van corona was op deze ondernemers, sociaal en financieel. Vanuit deze ervaring is de vakgroep Multifunctionele Landbouw (MFL) opgericht, om vragen te beantwoorden en ondernemers en overheden te helpen.’
De vakgroep buigt zich ook over vragen als: wat valt wel en niet onder MFL? En waar liggen de grenzen; wanneer is een activiteit geen verbreding meer maar hoofdtak geworden? ‘Er moet een een-op-eenrelatie met agrarische activiteiten zijn, wil iets multifunctionele landbouw heten,’ legt Karolien uit. ‘Maar dat is niet zwart-wit. Regelgeving is ook niet altijd eenduidig en logisch. Overheden zijn welwillend om te kijken naar verbreding op het platteland, maar als je concreet wilt worden, wordt het vaak lastig. Vanuit LTO denken we mee en ondersteunen we.’
‘Wanneer is een activiteit geen verbreding meer maar hoofdtak geworden?’
Volhouden
Bij de workshop ‘Innovaties’ neemt eerst Jan Schellekens van het Calf Expertise Centre het woord. Hij is reëel als het gaat om innovaties in de kalverhouderij: ‘Neem de ontwikkeling van Renure (REcovered Nitrogen from manURE: stikstofhoudende meststoffen gewonnen uit dierlijke mest of digestaat uit dierlijke mest, red. CvR): er wordt al jaren over gesproken in Europa, maar wetgeving is nog altijd niet gerealiseerd. Wees ook kritisch op innovaties die als het ei van Columbus worden gepresenteerd. Als het te mooi is om waar te zijn, is het meestal niet waar.’ Toch is bij Jan het glas niet halfleeg: ‘Een winnaar heeft een plan, een verliezer heeft een excuus. Soms moet je je motivatie opnieuw vinden, soms moet je volhouden.’
‘We hebben achteraf bezien misschien wel wat teveel risico genomen’
Gerda van den Heuvel, Kalverhouder
Geborgd
Dat volhouden vind je terug bij de familie van den Heuvel uit Putten. Gerda van den Heuvel vertelt open over hun ondernemende bedrijfsvoering en de obstakels die ze daarbij tegenkomen: ‘We hebben een enorme innovatie achter de rug, goed voor het milieu en voor ons stalklimaat. Alleen wordt dat niet verzilverd aan de kant van de vergunningen. Dat is jammer. Het is heel belangrijk om maatregelen en systemen juridisch geborgd te krijgen.’ Wie goed luistert, merkt op dat pioniers zoals het gezin van den Heuvel vaak alleen staan. Bedrijven om hen heen kijken mee of een maatregel of innovatie werkt, maar participeren niet. Het financiële risico is daarmee volledig voor de veehouder. Gerda: ‘We hebben achteraf bezien misschien wel wat teveel risico genomen, maar we zetten nu door. In de toekomst willen wij wel graag meer samenwerken.’
Jurisprudentie
Ook bij agrarisch adviseur Van Westreenen wordt continu gerekend. Gert Jan Nap legt uit: ‘Nu staat alleen de luchtwasser op de RAV-lijst, maar boeren met traditionele stalsystemen kunnen momenteel nog uit de voeten. Wij zijn nu stikstof aan het doorrekenen op drie decimalen achter de komma waarbij we nog steeds Aerius moeten gebruiken wat wel 70% kan afwijken. Dat is lastig. Pilots op bijvoorbeeld het gebied van emissiereductie vinden wij dus interessant, zeker als ze bij de rechter terechtkomen. Zo ontstaat er jurisprudentie, waardoor we weten wat kan en wat niet kan. Die lijn ontbreekt nu.’
Biobased bouwen
Kansen voor verbreding kunnen ook gevonden worden in gewasteelten voor de bouw. Melkveehouder Arnold Ruitenbeek kwam naar aanleiding van het boerenprotest in Stroe in contact met mensen die hem voorstelden om Paulowniabomen te gaan telen. In samenwerking met Building Balance en met financiering van de Rabobank is hij aan de slag gegaan en hebben de bomen de eerste jaren groei inmiddels achter de rug. “En dat gaat heel hard”, vertelt hij, “je ziet ze bijna groeien, want ze groeien wel twee centimeter per dag!” Paulowniabomen zijn een kansrijke teelt voor de bouw omdat het een zeer snelgroeiende boom is die al na zeven tot tien jaar kaprijp is. Het hiervan afkomstige ‘kirihout’ is zeer lichtgewicht en geschikt voor verschillende toepassingen in de bouw.
De workshop kon rekenen op veel levendigheid vanuit de zaal: Zo had iemand al uitgerekend dat als bomen zeven jaar lang elke dag twee centimeter groeien, vliegtuigen straks moeten omvliegen! Waarop Arnold uitlegt: ‘Op een gegeven moment stoppen ze met groeien in de hoogte en groeien ze verder in de breedte.’
Moeten we in de Gelderse Vallei dan allemaal hout gaan verbouwen in plaats van voedsel? “Dat is hiermee uiteraard niet onze bedoeling”, reageerde Rabobank directeur Marcel Wijnen op deze vraag uit de zaal. “We zien dit juist als interessante mogelijkheid om aanvullende verdienmodellen te creëren waarmee je juist je primaire tak kunt ondersteunen en je bedrijfsconcept zou kunnen versterken.” Arnold vult aan: “Biobased landbouw is mooi voor iemand die daar warm van wordt.”
Omschakelen naar biologisch
Een wat bekender voorbeeld van nieuwe ontwikkelrichtingen is het omschakelen naar een concept of ander type bedrijfsvoering, zoals biologisch. Melkveehouderij Jan van Ruiswijk schakelde het afgelopen jaar zijn bedrijf om en kreeg tijdens het proces advies van Gert Tempel van Agruniek Rijnvallei. “Bij ons werd er iets getriggerd toen ik via gemeente Ede een aantal jaar geleden een Bodemcursus volgde”, vertelt Jan. “We ontwikkelden ons door de jaren heen steeds verder in een natuurinclusieve bedrijfsvoering. Dat heeft betrekking op alle aspecten van ons bedrijf, van het type koe waar we graag mee werken en hoe we de bodem beheren. Op een gegeven moment zagen we dat we met onze bedrijfsvoering echt heel dicht tegen de SKAL-richtlijnen aanzaten en biologisch dus goed bij ons zou kunnen passen. Het sluit ook mooi aan met onze erfwinkel, waar we onder andere onze eigen zuivel verkopen. Mensen die hier komen kopen hechten echt waarde aan de kwaliteit en gezondheid van onze producten.” Gert Tempel begeleidt veel boeren die omschakelen naar biologisch. “Biologisch moet natuurlijk bij je passen als ondernemer maar het kan zeker interessant zijn, ook financieel.”
KOErskrachtig
‘Hoe krijg je innovaties op de RAV-lijst en zorg je ervoor dat ze daarop blijven staan? Hoe ga je innovatie betalen? Deze vragen zijn mij bijgebleven en moeten overigens nog beantwoord worden,’ zegt Simone van Vugt (Gemeente Putten).
Bert-Jan Ruissen (SGP): ‘We zien het woord ‘ondernemerschap’ staan op de banner. Dat er verschillende routes in ondernemerschap zijn, is fantastisch: daar is weer die K van Keuzevrijheid, en ook van Koersvastheid.’ Wim Brouwer kopt in: ‘Extra mooi dat KOErskrachtig het thema is van de Agromeeting van 14 oktober aanstaande (www.agrimeeting.nl). We hopen elkaar dan opnieuw te ontmoeten en te inspireren.’
Deel 1
Dit is het tweede artikel over deze middag. In deel 1 leest u wat er in het plenaire gedeelte werd verteld door SGP-politicus Bert-Jan Ruissen en wat de vier boeren deelden over hun bedrijf aan de hand van vragen door dagvoorzitter Erik Roest. Klik hier voor het artikel.
